Ben jij een vechter, vluchter of bevriezer?

Angst is eigenlijk een doodnormale emotie. Angst hoort bij ons mensen, net zoals boosheid, verdriet en blijdschap. Angst heeft ook een functie: het zet je in actie als het even spannend wordt. Als er gevaar dreigt dus. Door die leeuw die ineens voor je neus staat bijvoorbeeld, komt je oerbrein in actie en stijgt je adrenaline en cortisol… en wég ben je, de dichtstbijzijnde boom in.

Angst komt altijd ergens vandaan. Vaak is het al op jonge leeftijd ontstaan, en ergens door getriggerd. Laatst vertelde iemand me dat hij al zijn hele leven bang is voor kraaien. Als klein jongetje was hij ooit aangevallen door een brutale kraai en sindsdien wordt hij panisch als hij er eentje ziet. Als volwassen man van 38 lijdt hij daar nog steeds onder. Als hij een kraai ziet, verstijft hij. Gelukkig voor hem zijn kraaien vrij schuw, maar dat maakt zijn angst er niet minder om.

Overlevingsmechanismen

Er zijn door de bank genomen drie mogelijke reacties bij stress, en specifiek bij angst: je kunt vechten, vluchten of bevriezen. Deze reacties zet je ook in als overlevingsmechanismen bij onverwerkte trauma’s, die zich ook vaak uiten in angst.

Wanneer je een vechter bent, uit je dat bijvoorbeeld door snel boos te worden, vaak buitenproportioneel. Of je wordt (verbaal) agressief, verdedigt je voortdurend en wilt altijd gelijk hebben. Ben je meer een vluchter, dan ga je situaties uit de weg. Soms ook figuurlijk, door net te doen of het niet is gebeurd. Je wilt weggaan, opnieuw beginnen (nieuwe relatie, nieuwe woning, nieuwe baan), alsof daarmee alles verandert. Je probeert bovendien confrontatie te vermijden. Eigenlijk een beetje ‘je kop in het zand’ dus.

Een bevriezer sluit zich vaak letterlijk op. Stiekem hoopt ie dat door héél stil te zijn, het probleem vanzelf weggaat en niemand er iets van zal merken. In sociale situaties zal een bevriezer niks zeggen of doen, van binnen voelt hij zich helemaal leeg. En later is hij het mogelijk zelfs vergeten; omdat hij de situatie niet bewust heeft meegemaakt.

Dissociatie

Overigens is bevriezen een overlevingsmechanisme dat ontstaan kan zijn door verwarring in een eerdere stresssituatie: je kon niet vechten of vluchten. In het voorbeeld hierboven kon het kleine jongetje niet vechten, of vluchten voor de kraai. Overigens ontstaan op die manier ook dissociaties, die veel voorkomen na seksueel geweld. Bij zo’n bedreigende gebeurtenis zijn bevriezing en dissociatie de ultieme overlevingsmechanismen. Simpelweg omdat je niets anders kunt…

Uiteraard kun je in verschillende situaties op een andere manier reageren. In de ene situatie ben je een vechter, in de andere meer een vluchter. En heus, we herkennen ons allemaal wel in alle drie de mechanismen. Niets menselijks is ons vreemd…