80 jaar Jetteke!

Vandaag is mijn moeder 80 geworden. Mijn lieve, bijzondere moeder. Als Joodse baby kwam zij ter wereld op 2 mei 1940, in het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven. Haar moeder, mijn oma dus, was vanuit Schiedam naar haar ouderlijk huis gegaan, omdat haar man, mijn opa, voor langere tijd op zee was. In Eindhoven bevallen was dus praktischer en fijner, omgeven door familie. Wellicht dat ook de naargeestige oorlogssfeer een rol speelde. Uit de vele brieven van mijn grootouders die bewaard zijn gebleven, bleek dat er toen al grote zorgen waren. En terecht natuurlijk. Je bent jong, net getrouwd en verwacht je eerste kindje. Maar ondertussen heerst er angst en hangt er een immense dreiging boven je hoofd. En die angst wordt werkelijkheid: acht dagen na de geboorte van je dochtertje, vallen de Duitsers Nederland binnen. Het begin van de Tweede Wereldoorlog en de massale klopjacht op Joden…

Mijn oma Eva was een hele knappe vrouw, al zeg ik het zelf. En gelukkig ook slim. Na een kort ziekbed en het overlijden van haar man aan de ‘vliegende tering’, op 1 januari 1942, ging ze wederom terug naar Eindhoven. De anti-Joodse maatregelen namen in die periode hand over hand toe en als alleenstaande, Joodse moeder kon je dus maar beter bij je familie zijn. Samen met Jetteke, haar dochtertje, trok Eva in bij haar ouders en haar twee jongere broers. Die woonden middenin het huidige uitgaanscentrum van Eindhoven, het Stratumseind. Je kunt het je haast niet voorstellen, maar vroeger was dat een statige buurt. Onder hen was een notaris gevestigd. Het pand staat er trouwens nog steeds en is tegenwoordig een café. Net als bijna alle andere panden daar trouwens.

Niet lang daarna werd ook Jetteke ziek. Haar zwakke longetjes had ze waarschijnlijk van haar overleden vader geërfd. Deze ziekte zou uiteindelijk haar leven redden, maar op dat moment kwam het natuurlijk bijzonder ongelegen. Eva regelde dat haar dochtertje naar een kindersanatorium ging om te herstellen. Zo geschiedde. Niet lang daarna moest ze zelf, samen met haar ouders en broers, een onderduikadres regelen. Ergens in Eindhoven hebben ze ondergedoken gezeten, geen idee waar. Maar niet heel lang. De hele familie werd verraden, opgepakt en via Westerbork naar Auschwitz getransporteerd. Mijn oma stierf daar in de gaskamer, op 31 januari 1944, 32 jaar jong. Overigens staat haar naam, en die van de overige familieleden, vereeuwigd in een struikelsteentje vóór hun voormalige woning in het Stratumseind.

Zonder dat ze het kon weten was mijn moeder, Jetteke, wees geworden. Eenmaal hersteld, werd ze vanuit het sanatorium liefdevol opgevangen in een pleeggezin. Haar pleegmoeder had net zelf een kindje verloren en was dolblij met deze kleine krullenbol. Ze beschouwde haar als haar eigen dochtertje. Zo werd Jetteke beschermd tegen de grote boze buitenwereld, voor wie ze er eigenlijk niet mocht zijn. Jettekes eerste herinneringen waren die van een liefdevol gezin en ze groeide op tot een vrolijke kleuter. Ze herinnert zich nog de bevrijding, vlak na haar vijfde verjaardag. Een dag die voor iedereen betere tijden inluidde. Maar voor haar begon de oorlog toen pas…

Niet lang daarna werd Jetteke namelijk opgehaald door ‘vreemde mensen’. De zus van haar moeder, die als enige van de familie de oorlog had overleefd omdat ze met een vooraanstaande katholieke man was getrouwd, kwam haar kleine nichtje opeisen. Natuurlijk bestond de hoop nog dat Eva en de rest van de familie zouden terugkeren. Tot die tijd was zij toch aan haar zus verplicht om voor de kleine Jetteke te zorgen. Zo werd mijn moeder uit haar warme, veilige thuis weggerukt en in een kil gezin geplaatst. Daar werd ze tot ‘Bep’ gedegradeerd en nooit echt geaccepteerd. Ze was een tweederangs kind, werd behandeld als Assepoester. Ze kreeg de oude kleren van haar zus en mocht nooit mee naar feestjes. Als er bezoek kwam, moest ze naar haar kamer, want “die Bep was toch zo’n sufferd, die kon helemaal niets!”.

Binnen een mum van tijd was het vrolijke, spontane meisje veranderd in een angstig, onzeker kind, dat met hangende schouders over straat liep. Maar niemand die het zag, niemand die iets deed. Jetteke was veranderd in Bep, en weer mocht ze er eigenlijk niet zijn.

Hoe word je volwassen vanuit zo’n onveilige omgeving, waarin je voortdurend vernederd wordt en niet mag zijn wie je werkelijk bent? Voor mijn moeder heeft dat best lang geduurd. En wanneer ‘ben je er dan’, als je zwaar getraumatiseerd bent en de zware last van je ouders en je Joodse identiteit op je schouders draagt? Haar hele leven was een worsteling. Angst was er altijd: voor andere mensen (want die keken op haar neer en waren altijd beter); om te presteren (ze kon immers niks, zij was de schlemiel); voor de grote boze wereld (voor wie ze er eigenlijk niet had mogen zijn en die ze ook niet begreep).

Ondanks de angst en onzekerheid greep ze het leven met beide handen aan. Bep veranderde weer in Jetteke, en liet zich Henriëtte noemen. Haar immense verlangen om het leven dóór te geven resulteerde in een gezin met vier gezonde kinderen. Ik ben waanzinnig trots dat ik er daar één van ben ????. En dat ik zo’n lieve, sterke moeder heb. Ja, sterk! Want iemand die, ondanks de vernederingen, angst, het enorme verdriet en opgelegde beperkingen toch dóórgaat, er dwars tegenin gaat en haar angst uiteindelijk weet te overwinnen, is voor mij een heldin. Voor wie het leven – letterlijk – één grote leerschool is.

Mijn moeder, mijn heldin, is vandaag 80 geworden.
En natuurlijk ga ik naar haar toe! Samen met mijn jongste zusje krijgt ze van ons, op gepaste afstand, een IPad. Je bent immers nooit te oud om te ‘lernen’…

 

P.s. ik heb een superwaardevol e-book geschreven: ‘Je angst de baas’. Met adviezen en praktische oefeningen om je angst en onzekerheid (zeker in deze tijd!) te lijf te gaan. Hij is gratis, je kunt ‘m hier downloaden. En oja, mocht je nog een berichtje willen achterlaten, graag! En dankjewel alvast 😉
Dan ga ik nu naar mijn moeder….